Amerikaanse zwaardschede

From Coastal Wiki
Revision as of 10:53, 24 October 2011 by Daphnisd (talk | contribs) (<span style="color:#00787A">Factoren die de verspreiding beïnvloeden</span>: +ref)
Jump to: navigation, search
Category:Revision


Amerikaanse zwaardschede

De Amerikaanse zwaardschede Ensis directus kwam oorspronkelijk enkel voor aan de Amerikaanse oostkust maar werd door transport (van larven) in het ballastwater van vrachtschepen naar Europa gebracht. In 1987 werden op het strand van Oostduinkerke de eerste schelpen van deze soort gevonden. Al gauw was de volledige kustlijn bevolkt. De Amerikaanse zwaardschede is een uitgesproken opportunist. De aanwezigheid van de soort heeft voor en nadelen. Enerzijds kan deze zwaardschede gevist en geconsumeerd worden en ook als voedsel dienen voor vogels en vissen, anderzijds kunnen ze vissersnetten beschadigen en mogelijk een negatief effect hebben op de biodiversiteit.

Foto: Karl Van Ginderdeuren




Wetenschappelijke naam

Ensis directus (Conrad, 1843)


Oorspronkelijke verspreiding

De Amerikaanse zwaardschede komt van oorsprong voor aan de Atlantische kust van de Verenigde Staten, van Labrador tot North Carolina [1][1]. De soort komt daar voor in zandige zeebodems, vanaf de laagwaterlijn tot een diepte van 20 à 30 meter.


Eerste waarneming in België

De eerste ‘Belgische’ exemplaren van Ensis directus werden op 2 april 1987 op het strand van Oostduinkerke gevonden, tussen exemplaren van de lokale grote zwaardschede Ensis magnus en klein mesheft Ensis minor. Enkele dagen later werden in Zeebrugge exemplaren gevonden. Door de grote afstand tussen beide waarnemingsplaatsen, nam men aan dat de Amerikaanse zwaardschede op dat moment wellicht al de volledige Belgische kust had gekoloniseerd [2][2].


Verspreiding in België

In de maanden na deze eerste waarnemingen in 1987 kwamen van her en der meldingen binnen die de aanwezigheid van de Amerikaanse zwaardschede langsheen de volledige Belgische kustlijn bevestigden.

Ook nu spoelen op onze stranden regelmatig grote pakketten levende Amerikaanse zwaardschedes aan, die blijk geven van grootschalige aanwezigheid van deze soort op de subtidale zandbanken. Zo werden in het najaar van 2006 zelfs tot 350 exemplaren per m2 gevonden voor de kust van Koksijde op een diepte van ongeveer twee meter [3][3].

Op de Vlakte van de Raan - ongeveer vijf kilometer vóór de kust van Knokke-Heist – vonden wetenschappers in 1999 dichtheden tot 1200 zwaardschedes per m2. Dergelijke recordaantallen werden in de volgende jaren niet meer waargenomen [4][4]. In Nederlandse wateren werden echter nog grotere dichtheden gevonden: tot zelfs 2000 exemplaren per m2 [5][5].

Maar bij deze waargenomen densiteiten van de Amerikaanse zwaardschede hoort een belangrijke opmerking. Deze stalen worden namelijk doorgaans genomen met een Van Veen grijper. Waarom is dit zo belangrijk? Amerikaanse zwaardschedes zitten verticaal in zandige en slikkige bodems en bij verstoring – bijvoorbeeld het op de bodem vallen van een grijper – trekken deze dieren zich bliksemsnel terug in de bodem, tot wel 30 centimeter diep [5][5]. Als wetenschappers een Van Veen grijper gebruiken bij staalnames, dan wordt gemiddeld slechts 10 tot 15 centimeter diep ‘gegrepen’ [6][6] en worden deze zwaardschedes dus niet mee naar de oppervlakte gebracht. Wanneer de grijper echter snel dichtklapt, dan hebben deze lange schelpdieren niet voldoende tijd om zich in te graven en worden ze - soms gedeeltelijk - opgevist.


Verspreiding in onze buurlanden

LEGENDE KAARTJE (naar Severijns 2002)

De Amerikaanse zwaardschede werd voor het eerst opgemerkt in Europese wateren in juni 1979, meer bepaald in de Duitse Bocht op de grens tussen de Duitse en Nederlandse Waddenzee. Er wordt vermoed dat de introductie hier reeds begin 1978 plaats gevonden heeft. In de daaropvolgende jaren heeft dit schelpdier zich zowel in noordelijke als in zuidelijke richting uitgebreid [7][7]. De eerste waarneming uit Nederland dateert van 1982 op Schiermonnikoog, één van de Waddeneilanden [8][8]. Sindsdien nam de soort daar spectaculair toe en konden dichte populaties zich vestigen over de gehele kustlijn.

In Frankrijk werden de eerste exemplaren gevonden in januari 1988 in Bray-dunes, dicht tegen de Belgische grens [9][9]. Tegenwoordig is de soort al terug te vinden tot St.Vaast-la-Houge, in Normandië [10][10].

In het Noorden komt de soort voor langs de Noorse kust (tot Oslo), in Deense en Duitse kustwateren, langs de westkust van Zweden tot in het zuiden van de Baltische Zee [11][11].

Ook de oversteek naar Groot-Brittannië bleek geen probleem! De Amerikaanse zwaardschede komt er nu voor vanaf het estuarium van de Humber in het noorden tot aan Newhaven in het zuiden [11] [12][11,12].


Wijze van introductie

Er wordt aangenomen dat de Amerikaanse zwaardschede naar onze streken is overgekomen via het ballastwater van schepen. Gezien de ingegraven levenswijze van de volwassen individuen, gaan wetenschappers ervan uit dat het de planktonische larven waren die naar Europa zijn gevoerd [11][13][11,13]. Verdere verspreiding langsheen de Europese kusten zou dan vooral gebeuren door passief transport van de larven in zeestromingen.


Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien

De Amerikaanse zwaardschede is een uitgesproken opportunist. Dit schelpdier is terug te vinden in zandige en slikkige bodems en blijkt ook te kunnen gedijen op droogvallende zandbanken [1][1]. Gezien onze kust heel rijk is aan zandige bodems en zandbanken, is de soort hier dus zeker aan te treffen [9][9]. Het is bovendien een soort die heel snel groeit – tot wel 10 centimeter in twee jaar tijd – en ook het ganse jaar door broed kan produceren [5][14][5,14].


Factoren die de verspreiding beïnvloeden

De Amerikaanse zwaardschede graaft zich verticaal in, in zandige en slikkige bodems. Dit betekent de soort niet kan voorkomen op rotskusten. Deze rotskusten hoeven echter geen een barrière te vormen voor zijn verdere verspreiding, omwille van de zijn larvale stadia van deze soort. Deze stadia zijn namelijk planktonisch, wat betekent dat ze zich vrij in de waterkolom bevinden en zich kunnen laten meevoeren door de heersende zeestromingen. Dit planktonisch stadium duurt ongeveer twee tot vier weken en in die tijd kunnen de larven zich al tientallen kilometers van hun oorspronkelijke gebied verplaatst hebben, voorbij rotsige barrières [11][11].


Effecten of potentiële effecten en maatregelen

TEKST


Specifieke kenmerken

TEKST


Weetjes

TITEL

TEKST


Geraadpleegde bronnen

  1. 1.0 1.1 de Bruyne, R.H.; De Boer, Th.W. (1983). De Amerikaanse zwaardschede Ensis directus (Conrad, 1843) in Nederland: de opmerkelijke opmars van een immigrant Het Zeepaard 43(6): 188-193. details Cite error: Invalid <ref> tag; name "1a" defined multiple times with different content
  2. Kerckhof, F.; Dumoulin, E. (1987). Eerste vondsten van de Amerikaanse zwaardschede Ensis directus (Conrad, 1843) langs de Belgische kust De Strandvlo 7(2): 51-52. details
  3. Van Ginderdeuren, K.; Maene, S.; Vincx, M.; Degraer, S. (2007). Ecologische monitoring kustverdedigingsproject Oostende (t0-situatie, fase 3). Dossiernummer 205.240. Eindrapport. MD & K: Oostende. 106 pp. details
  4. Hostens, K.; Moulaert, I. (2006). De macro-, epi- en visfauna op de Vlakte van de Raan, in: Coosen, J. et al. (Ed.) (2006). Studiedag: De Vlakte van de Raan van onder het stof gehaald, Oostende, 13 oktober 2006. VLIZ Special Publication, 35: pp. 116-135. details
  5. 5.0 5.1 5.2 Wijsman, J.W.M.; Kesteloo, J.J.; Craeymeersch, J.A. (2006). Ecologie, visserij en monitoring van mesheften in de Voordelta. Wageningen IMARES Rapport, C009/06. Wageningen UR. IMARES: IJmuiden. 41 pp. details Cite error: Invalid <ref> tag; name "5a" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "5a" defined multiple times with different content
  6. Beukema, J.J. (1974). The efficiency of the Van Veen grab compared with the Reineck box sampler ICES J. Mar. Sci./J. Cons. int. Explor. Mer 35: 319-327. details
  7. Von Cosel, R.; Dörjes, J.; Mühlenhardt-Siegel, U. (1982). Die amerikanische Schwertmuschel Ensis directus (Conrad) in der Deutschen Bucht: 1. Zoogeographie und Taxonomie im Vergleich mit den einheimischen Schwertmuschel-Arten Senckenb. Marit. 14(3-4): 147-173. details
  8. De Boer, Th.W.; De Bruyne, H. (1983). De Amerikaanse zwaardschede Ensis directus (Conrad, 1843) in Nederland Basteria 47: 154. details
  9. 9.0 9.1 Kerckhof, F.; Dumoulin, E. (1988). Het voorkomen van Ensis directus (Conrad, 1843) langs de Belgische en Noordfranse kust De Strandvlo 8(2): 102-105. details Cite error: Invalid <ref> tag; name "9a" defined multiple times with different content
  10. Severijns, N. (2004). New notes on the distribution of Ensis directus (Conrad, 1843) in western Europe Gloria Maris 43(2-3): 19-30. details
  11. 11.0 11.1 11.2 11.3 Severijns, N. (2002). Verspreiding van de Amerikaanse zwaardschede Ensis directus (Conrad, 1843) in Europa 23 jaar na de introductie: opmerkelijke opmars van een immigrant Gloria Maris 40(4-5): 63-111. details Cite error: Invalid <ref> tag; name "11a" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "11a" defined multiple times with different content Cite error: Invalid <ref> tag; name "11a" defined multiple times with different content
  12. Palmer, D.W. (2004). Growth of the razor clam Ensis directus, an alien species in the Wash on the east coast of England J. Mar. Biol. Ass. U.K. 84(3): 1075-1076. details
  13. Kerckhof, F.; Haelters, J.; Gollasch, S. (2007). Alien species in the marine and brackish ecosystem: the situation in Belgian waters Aquat. Invasions 2(3): 243-257. details
  14. Kerckhof, F. (2007). Cis de strandjutter: een Amerikaanse invasie De Grote Rede 18: 21. details