Boccardiella hamata -

Het natuurlijk verspreidingsgebied van Boccardiella hamata bevindt zich aan de oostkust van de Verenigde Staten ^[2] en in de noordelijke Stille Oceaan, langs de kusten van Noord- Amerika ^[3] en Japan ^{[2, 4]}.

Eerste waarneming in België

In 2013 werden twaalf jaar oude bodemstalen (2001), genomen tussen Japanse oesters (Crassostrea gigas) op een beschutte locatie in de buitenhaven van Zeebrugge, opnieuw onder de loep genomen. Daarin werd Boccardiella hamata voor de eerste maal aangetroffen. De borstelwormen werden initieel verkeerdelijk gedetermineerd als Boccardiella ligerica ^{[5, 6]}.

 

Verspreiding in België

Het is momenteel onduidelijk of de soort ook buiten Zeebrugge voorkomt in België.

 

Verspreiding in onze buurlanden

De eerste waarneming van Boccardiella hamata in Europa vond plaats in 2013, op verschillende plaatsen in het zuidwestelijk deel van het Nederlandse Deltagebied (Vlissingen, Yerseke, Zierikzee) ^[7]. Het betrof telkens maar enkele individuen. Ondertussen is deze borstelworm een gevestigde soort in Nederland ^[8].

Momenteel kent de soort een algemene verspreiding in gematigde wateren in de noordelijke hemisfeer ^[7].

De soort komt voor nabij scheepvaartroutes en aquacultuurzones voor schaaldieren. In België en Nederland werd de borstelworm waarschijnlijk geïntroduceerd via schaaldieren voor aquacultuur. Echter, transport via aangroei op scheepsrompen of ballastwater (larven) kan niet uitgesloten worden ^[7]. De aanwezigheid van grote internationale zeehavens, zoals Antwerpen en Rotterdam, maakt dat scheepvaart een voorname introductievector voor uitheemse soorten betreft ^{[9, 10]}. Na de primaire introductie kan de soort zich vervolgens op natuurlijke wijze verder verspreiden, wat in de hand wordt gewerkt door de toename aan antropogene harde structuren. Hierdoor hebben zich permanente populaties kunnen ontwikkelen in de zuidelijke Noordzee ^[7].

De reproductie van Boccardiella hamata gebeurt via het vrijkomen van planktotrofe larven die zich voeden met fytoplankton gedurende hun vrijzwemmende levensfase ^[2]. Hierdoor kan de soort zich over grote gebieden verspreiden ^[7]. Bij Boccardia proboscidea kan de larvale ontwikkeling ook op een andere wijze plaatsvinden, waarbij adelfagische nakomelingen vergevorderde eitjes opnemen en uitbroeden. Bij deze broedsels kunnen de larven versneld groeien in een capsule en komen ze pas in een later stadium vrij ^[11]. Afhankelijk van de populaties en het verspreidingsgebied komen er binnen deze soort vrouwelijke dieren voor die ofwel alleen planktotrofe of adelfagische broedsels produceren, of beiden via gemengde broedsels voortbrengen. In tegenstelling tot Boccardiella hamata, kunnnen de lokale populaties van Boccardia proboscidea daardoor sneller toenemen.

De larvale ontwikkeling van de soort is afhankelijk van het type habitat ^[2].

Het voorkomen van borstelwormen behorende tot het geslacht Polydora (i.e. mud worms) veroorzaakt de nodige ongerustheid onder oesterkwekerijen. Een aantal van deze soorten zijn immers in staat gaten te boren in kalksubstraat, zoals de schalen van mollusken ^[12-15]. Dit veroorzaakt blaren en leidt tot een aanzienlijke reductie in groei en overleving ^[16]. Boccardiella hamata staat bekend als ‘boorder’, waardoor een goede monitoring van de gevestigde habitats aan de orde is ^[7].

In België en Nederland vestigt Boccardiella hamata zich tussen Japanse oesters ^[7]. Nochtans kan de soort ook andere habitats koloniseren, zoals ondiepe estuariene moddervlakten ^{[3, 4]}, op wadplaten tussen spleten van rotsen ^[2], tussen kokers van fijn sediment op rotsen en op oesters ^[2-4], tussen schelpen en schelpen gebruikt door heremietkreeften  ^{[2, 3]}, op de basis van de brakwaterpok Amphibalanus improvisus ^[2] en in geaccumuleerd zand ter hoogte van de vasthechting van wieren ^[3].

[1]          World Register of Marine Species (WoRMS) (2020). Boccardiella hamata (Webster, 1879). [http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=333121] (2020-11-17).

[2]          Dean, D.; Blake, J.A. (1966). Life-history of Boccardia hamata (Webster) on the east and west coasts of North America. Biol. Bull. 130(3): 316-330. [http://www.vliz.be/nl/catalogus?module=ref&refid=299226]

[3]          Blake, J.A. (1966). On Boccardia hamata (Webster), new combination (Polychaeta: Spionidae). Bull. South. Calif. Acad. Sci. 65(3): 176-184. [http://www.vliz.be/nl/catalogus?module=ref&refid=299229]

[4]          Radashevsky, V.I. (1993). Revision of the genus Polydora and related genera from the North West Pacific (Polychaeta: Spionidae). Publ. Seto Mar. Biol. Lab. 36(1-2): 1-60. [http://www.vliz.be/nl/catalogus?module=ref&refid=299227]

[5]          Volckaert, A.; Engledow, H.; Spanoghe, G.; Degraer, S.; Vincx, M.; Coppejans, E.; Hoffmann, M. (2003). Onderzoek van de seizoenale variatie van macroalgen, macrofauna en vogels geassocieerd met interti- dale harde substraten langsheen de Vlaamse kust. Eindrapport in opdracht van het Min. Vlaamse Gemeenschap, Dept. Leefmilieu en Infrastructuur, Afd. Waterwegen en Zeewezen. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap: Brussel. 107 pp. [http://www.vliz.be/nl/catalogus?module=ref&refid=299243]

[6]          Engledow, H.; Spangoghe, G.; Volckaert, A.M.; Coppejans, E.; Degraer, S.; Vincx, M.; Hoffman, M. (2001). Onderzoek naar (1) de fysische karakterisatie en (2) de biodiversiteit van strandhoofden en andere harde constructies langs de Belgische kust: eindrapport van de onderhandse overeenkomst dd. 17.02.2000 i.o.v. de Afdeling Waterwegen Kust van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en infrastructuur, Administratie Waterwegen en Zeewezen. Rapport Instituut voor Natuurbehoud, 2001.20. Instituut voor Natuurbehoud/Universiteit Gent: Gent. 110 + annexes pp. [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=25266]

[7]          Kerckhof, F.; Faasse, M.A. (2014). Boccardia proboscidea and Boccardiella hamata (Polychaeta: Spionidae: Polydorinae), introduced mud worms new for the North Sea and Europe, respectively. Marine Biodiversity Records 7(76): 1-9. [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=240728]

[8]          Nederlands Soortenregister. Overzicht van de Nederlandse biodiversiteit (2018). Boccardiella hamata. [https://www.nederlandsesoorten.nl/linnaeus_ng/app/views/species/nsr_taxon.php?id=174799] (2018-07-24).

[9]          Wolff, W.J. (2005). Non-indigenous marine and estuarine species in the Netherlands. Zool. Meded. 79(1): 3-116. [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=101200]

[10]        Kerckhof, F.; Haelters, J.; Gollasch, S. (2007). Alien species in the marine and brackish ecosystem: the situation in Belgian waters. Aquat. Invasions 2(3): 243-257. [http://www.vliz.be/en/imis?module=ref&refid=114365]

[11]        Gibson, G.; Paterson, I.G.; Taylor, H.; Woolridge, B. (1999). Molecular and morphological evidence of a single species, Boccardia proboscidea (Polychaeta: Spionidae), with multiple development modes. Mar. Biol. (Berl.) 134(4): 743-751. [http://www.vliz.be/nl/catalogus?module=ref&refid=296697]

[12]        Hoeksema, B.W. (1983). Excavation patterns and spiculae dimensions of the boring sponge Cliona celata from the SW Netherlands. Senckenb. Marit. 15(1-3): 55-85. [http://www.vliz.be/nl/catalogus?module=ref&refid=296700]

[13]        Bailey-Brock, J.H. (2000). A new record of the polychaete Boccardia proboscidea (Family Spionidae), imported to Hawai’i with oysters. Pac. Sci. 54(1): 27-30. [http://www.vliz.be/nl/catalogus?module=ref&refid=296701]

[14]        Ruellet, T. (2004). Infestation des coquilles d’huîtres Crassostrea gigas par les polydores en Basse-Normandie: recommendations et mise au point d’un traitement pour réduire cette nuisance = Infestation of the oyster shells Crassostrea gigas by polydorid species in Normandy (France): recommendations and treatment to reduce this harmful effect. PhD Thesis. Université de Caen/Basse-Normandie: Caen. 537 pp. [http://www.vliz.be/nl/catalogus?module=ref&refid=296703]

[15]        Simon, C.A.; Thornhill, D.J.; Oyarzun, F.; Halanych, K.M. (2009). Genetic similarity between Boccardia proboscidea from Western North America and cultured abalone, Haliotis midae, in South Africa. Aquaculture 294(1-2): 18-24. [http://www.vliz.be/nl/catalogus?module=ref&refid=296704]

[16]        Sato-Okoshi, W.; Okoshi, K. (1997). Survey of the genera Polydora, Boccardiella and Boccardia (Polychaeta, Spionidae) in Barkley Sound (Vancouver Island, Canada), with special reference to boring activity. Bull. Mar. Sci. 60(2): 482-493. [http://www.vliz.be/nl/catalogus?module=ref&refid=296705]

VLIZ Alien Species Consortium (2020). Boccardiella hamata. Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria anno 2020. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ). 4 pp.