"Schepen vertrekken nooit op vrijdag. Op vrijdag kiezen we nooit het zeegat", klonk het deze week stellig in het VIER-programma 'Over de oceaan', waarin zes BV’s de Atlantische Oceaan overvaren. Kapitein Piet Smet rakelde daarmee het eeuwenoude zeemansbijgeloof op dat uitvaren op een vrijdag ongeluk zou brengen. Omdat de Britse marine het beu was dat haar vloot één dag per week in de haven bleef liggen, zou ze in de negentiende eeuw een poging ondernomen hebben om het bijgeloof van hun zeelieden voor eens en voor altijd uit de wereld te helpen. De marine bestelde een schip dat gebouwd was op vrijdag, doopte het de HMS Friday, liet het te water op vrijdag, stelde James Friday aan als kapitein, en liet het de haven uitvaren op een vrijdag. Fast forward naar 2019: het zeilschip Moby Sick wachtte alvast tot zaterdag om aan haar oversteek van de Atlantische Oceaan te beginnen. Maar hoe bepalend was dat bijgeloof nu écht? Maritiem historicus Stan Pannier van het VLIZ zocht het uit.
Allereerst: hoe sappig het verhaal van de HMS Friday ook is, het schip is een urban legend en heeft nooit gevaren. De Britse auteur Jonathan Eyers schrijft, met enig gevoel voor humor, dat bijgelovige zeelieden ook daarop een antwoord klaar hebben: "Zie je wel? Zelfs de Britse marine durft het niet aan om een schip 'Vrijdag' te noemen!". Is dat de verklaring? Of is er gewoon nooit nood geweest aan een HMS Friday?
Via de Gazette van Gendt, een krant die gedurende vrijwel de hele achttiende eeuw verscheen, is het mogelijk om het historisch scheepsverkeer in de Zuidelijke Nederlanden voor een deel te reconstrueren. Zo ook de weekdag waarop kapiteins het ruime sop kozen. Dit achterhaalde Stan Pannier voor 2259 schepen die tussen 1753 en 1776 de haven van Oostende verlieten. En wat blijkt? Vrijdag was na zaterdag de meest voorkomende vertrekdag. Sterker nog: zelfs vrijdag de dertiende leek schippers niet te deren. Christiaen Ryckeman vaarde op vrijdag 13 oktober 1758 uit naar Duinkerke. Tiert Baukes vertrok op vrijdag 13 maart 1761 onbevreesd naar Bordeaux. En John Mortimer stuurde op vrijdag 13 september 1776 fluitend zijn schip de haven uit richting Newcastle.
“Het valt uit onze cijfers natuurlijk niet na te gaan hoe groot het bijgeloof was van zeelui, maar het is in elk geval duidelijk dat weinig kapiteins eraan vasthielden eens de juiste wind opstak," concludeert Pannier. Onze historisch onderbouwde gok: de Moby Sick was dus ook op Guadeloupe aangekomen als ze op een vrijdag waren vertrokken.