Hoe volg je een stuk plastic afval op zijn reis in een rivier, ook als het uit het zicht verdwijnt? Heel eenvoudig, met akoestische telemetrie. Een techniek die onderzoekers normaal inzetten om de bewegingen van vissen te volgen – waarbij ze bij de vis een zender of tag inplanten, die geluidssignalen uitstuurt en herkend wordt door een netwerk van ontvangers. Door deze tags te bevestigen op een plastic voorwerp kent diens where-abouts – ook onder water – nu geen geheimen meer!
Het idee om akoestische telemetrie in te zetten om plastic voorwerpen te traceren, ontstond bij Bert Teunkens toen hij een vismonitoringcampagne bijwoonde van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). Hij ontdekte er een methode die een antwoord kon bieden op een heikel punt waar hij mee worstelde in zijn onderzoek aan de Universiteit Antwerpen. Namelijk, dat plastic zwerfvuil in rivieren – eenmaal onder water – nog moeilijk traceerbaar is. Wat niet kon met GPS-technologie of burgerwetenschap, werd plots toch mogelijk door gebruik te maken van viszenders en het LifeWatch Fish Acoustic Receiver Network.
Plastic afval vormt een toenemende bedreiging voor het mariene milieu. Vooral rivieren blijken een belangrijke aanvoerroute te zijn. Bert Teunkens (UAntwerpen – ECOBE) bestudeert de bijdrage van de Schelde tot de wereldwijde plasticsoep. In het 'Track and Trace'-programma PLASTIBE ligt de focus op macroplastics (groter dan 2,5cm) en hoe deze zich in de rivier voortbewegen. Veel variabelen zoals het type polymeer, de vorm, het vermogen om lucht vast te houden, de vegetatie op de rivieroevers, de verminderde stroming in de buurt van de rivierbedding en de windrichting hebben een effect op het gedrag van plastic items in de rivier.
Aanvankelijk hanteerde Bert twee technieken: GPS-trackers inbouwen in een speciale containers, en het volgen van een verscheidenheid aan felgeel geverfde plastic items via burgerwetenschap. Grote nadelen hierbij zijn dat GPS-signalen niet werken onder water – niet alle plastic blijft drijven – en dat alleen aangespoelde voorwerpen door de vrijwilligers worden geregistreerd. Dankzij het ‘fish acoustic receiver network’ van het Belgische LifeWatch-observatorium is het nu ook mogelijk de plastic items op een meer gedetailleerde manier te volgen.
Dankzij de ‘Brilliant Marine Research Idea’-beurs van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), gesponsord door het bedrijf DEME, kon hij een 30-tal plastic voorwerpen voorzien van een akoestische tag en ze in de Schelde nabij Gent de ‘vrijheid’ te geven. Om ze gemakkelijk herkenbaar te maken, verfde hij ze feloranje.
Bert Teunkens begon in 2018 om de macroplasticvervuiling in de Schelde te bestuderen. Hij richt zich daarbij vooral op de hiaten in de kennis voor de ontwikkeling van een nieuwe generatie efficiënte afvalvangers. Die moeten zoveel mogelijk macroplastics in rivieren verwijderen voordat het de zee en oceaan bereikt.
Bert Teunkens vertelt op de VLIZ Marine Science Day 2021 over het onderzoek dat hij kon uitvoeren met de beurs. Het permanente Fish Acoustic Receiver Network van het Belgische LifeWatch-observatorium in rivier-, estuariene- en kustgebieden in België en Nederland maakt monitoring van diverse aquatische soorten op lange termijn mogelijk. En nu dus ook plastics …