Het aantal projecten met inzet van burgerwetenschappers in het Noordzeegebied neemt de laatste jaren fors toe. Niet minder dan 127 mariene burgerwetenschap initiatieven hadden de Noordzee als studiegebied. Bijna de helft focust op het bestuderen en opvolgen van een of meerdere plant- of diersoorten. Maar ook heel wat projecten zoomen in op marien zwerfvuil. Dat toont de eerste inventaris en analyse van alle zeegebonden burgerwetenschapsinitiatieven in de Noordzee door het VLIZ.
Gezien de uitgestrektheid van de oceaan en de aantrekkingskracht van zee en kust op de mens, is het betrekken van burgers in mariene wetenschappen sterk aanbevolen. In een beweging kan mariene burgerwetenschap bij de bevolking leiden tot een hogere oceaangeletterdheid (‘Ocean Literacy’) door bewustzijn te creëren voor het belang van de oceaan voor ons welzijn. Maar welke burgerinitiatieven bestaan? Wat onderzoeken ze zoal? En wie organiseert ze?
In een nieuwe beleidsinformerende nota (BIN) inventariseert en analyseert het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) in samenwerking met de Van Hall Larenstein University of Applied Sciences (Leeuwarden, Nederland) 127 mariene burgerwetenschapsprojecten in de Noordzee. Hieruit komen een aantal aanbevelingen voor beleidsmakers naar voor.
De nota toont dat bijna de helft van de projecten de aanwezigheid, verspreiding of verandering in de populatie van plant- en diersoorten in zee en aan de kust monitort. Hoofdzakelijk grotere dieren zoals zeezoogdieren (28%), vissen (20%) en vogels (20%) vormen het onderwerp van de studie. Projecten die een of andere vorm van vervuiling (zoals zwerfvuil of olie op zeevogels) behandelen, maken 17% van het totaal uit. 16% heeft dan weer een meer algemene biodiversiteitsfocus. De overige categorieën (ecologie, visserij, omgevingsvariabelen en archeologie) komen minder vaak voor. In de niet-biologische wetenschappen (geologie, archeologie, geschiedenis, kusttechniek, maritieme technologie, enz.) is er ongetwijfeld nog een groot onbenut potentieel voor burgerwetenschapsinitiatieven op zee en aan de kust.
Naast een variatie in onderwerpen vormen burgerwetenschapsprojecten in de Noordzee het speelveld van verschillende organisaties. Ngo’s hebben het grootste aandeel, gevolgd door onderzoeksinstituten. De analyse toont dat organisaties over het algemeen streven naar een gemengd doel, waarbij overheden de voorkeur geven aan projecten die de aandacht vestigen op belangrijke beleidskwesties, onderzoeksinstellingen het meest investeren in ‘beschrijvende’ initiatieven, en ngo's een lichte voorkeur hebben voor initiatieven waarbij monitoring en evaluatie cruciaal zijn.
Wat betreft de participatiegraad, is er nog ruimte voor groei. Hoe hoger de graad van participatie die van de burgers verwacht wordt, hoe lager het aantal bestaande projecten. Crowdsourcing, wat geen voorkennis vereist, is de meest frequent gebruikt methode (69%), terwijl extreme burgerwetenschap, waar burgerwetenschappers niet alleen betrokken zijn bij dataverzameling en -analyse, maar ook bij het opstellen van de onderzoeksvraag, het bepalen van de methode en/of bij het rapporteren over de resultaten relatief zeldzaam is.
Sinds 1960 is er een gestage groei in het aantal nieuwe projecten en vanaf 1990 valt een exponentiële groei te noteren. Met name vanaf 2010 is er een opmerkelijke toename in het aantal nieuwe burgerwetenschapsinitiatieven, wat de toenemende erkenning van het potentieel van oceaan en kust voor deze doeleinden illustreert.
De initiatiefnemers concluderen dat mariene burgerwetenschap in de lift zit, maar achterophinkt op wat er gebeurt in terrestrische en zoetwatermilieus. Ze wijten dit onder meer aan het ontbreken van een allesomvattende databank, een specifieke strategie en platformen met focus op het mariene milieu. Ze pleiten dan ook voor extra stimulansen, waaronder zaaigeld, om een breed scala aan mariene burgerwetenschapsprojecten en -initiatieven mogelijk te maken. Een weloverwogen strategie kan leiden tot een diverser, toegankelijker en wenselijker spectrum van wetenschappelijke initiatieven op het gebied van mariene burgerwetenschap in Europa.