Voor de Belgische kust lag zo’n 6.000 jaar geleden een barrière-eilandensysteem. Gelijkaardig aan de huidige Nederlandse Waddenzee bestond ons kustsysteem toen uit zandeilanden met daarachter een mozaïek van zandplaten, slikken en schorren. Het ooit beroemde eiland Testerep maakte deel uit van dit systeem. Vanaf ongeveer 500 n.Chr. begon Testerep – door een nog onbekende reden – te verdwijnen, terwijl de huidige Stroombank zandbank zich rond 700 n.Chr. begon te vormen op de restanten van de zeewaartse kant van het eiland. Deze unieke bevindingen komen voort uit het FWO-project ‘Testerep’, waarin de voorbije vier jaar een multidisciplinair team van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ), de Vrije Universiteit Brussel (VUB), KU Leuven en Howest – Digital Arts & Entertainment (HOWEST DAE) samenwerkte.
Artistieke impressie van het barrière-eilandensysteem voor het centrale deel van de Belgische kust (rond 4000 v.Chr.) bij vloed, met in beeld het eiland Testerep, gezien vanaf de Noordzee. (Visualisatie: Ulco Glimmerveen)
Onderzoekers van het VLIZ, de VUB en de KU Leuven reconstrueerden het vroegere landschap van het centrale deel van de Belgische kust. In de prehistorie moet dit landschap eruitgezien hebben als een barrière-eilandsysteem, vergelijkbaar met de huidige Waddenzee. Sindsdien veranderde het landschap ingrijpend.
Verborgen geulen en zandafzettingen
De onderzoekers richtten zich vooral op Testerep, een eiland voor de Belgische kust dat tussen Nieuwpoort en Oostende lag en waarvan het zeewaartse deel nu verdronken is. Het onderzoek toont dat er voor Nieuwpoort en Oostende oude, begraven getijdengeulen liggen – geulen via dewelke het zeewater in- en uitstroomde bij vloed en eb. De geul voor Nieuwpoort reikt minstens 3 km in zee, die voor Oostende zo’n 4 km. De geulen zijn respectievelijk ongeveer 7,5 km en minstens 3,3 km breed. Dateringen wijzen erop dat de bewaarde geul bij Nieuwpoort al vóór 4500 v.Chr. actief was en dat bleef tot minstens 500 n.Chr. Aan de Oostendse kant startte de activiteit zeker al duizend jaar vroeger (rond 5500 v.Chr.). Wanneer die geul precies zijn functie verloor is minder zeker. Omdat getijdengeulen de zee verbinden met achterliggende getijdenbekkens, leveren de oude geulen bewijs dat het – nu geërodeerde – Testerep een barrière-eiland was. Sterk vergelijkbaar met de barrière-eilanden in de huidige Nederlandse Waddenzee.
Verder op zee troffen de onderzoekers pakketten van zanderige kustafzettingen aan die wijzen op een energierijke afzettingsomgeving. Deze sedimenten dateren van tussen 5000 v.Chr. en 700 n.Chr. en zijn goed bewaard onder de recentere afzettingen van de huidige Stroombank. Deze Stroombank is een zandbank gelegen ongeveer twee kilometer uit de kust van Oostende. De bank loopt van Westende tot Klemskerke, waar die overgaat in het strand. In totaal is deze ongeveer 20 km lang en zo’n 1 km breed. De aanwezigheid van de zandafzettingen onder de Stroombank – die erg lijken op zand dat we vinden op het strand – wijst vermoedelijk op de zeewaartse grens van het barrière-eiland Testerep.
Stille wateren achter het zand
Op de landwaartse zijde van het vroegere Testerep vond het team goed bewaarde veenlagen – samengeperste resten van moerasplanten – doorsneden door oude getijdengeulen. Dat veen wijst op rustigere omstandigheden achter de barrière, zoals we die ook vandaag zien landinwaarts van barrière-eilanden.
Samen met geologisch bewijs vanop het land – dichte netwerken van oude getijdengeulen, klei afgezet in het intergetijdengebied, en wijdverspreide veenpakketten – tonen de bevindingen op zee aan dat er voor het centrale deel van de Belgische kust een barrière-eilandensystreem lag, met Testerep als één van die eilanden. Dateringen geven aan dat dit systeem minstens vier millennia standhield.
Dit soort landschap lijkt sterk op de moderne Nederlandse Waddenzee: een dynamisch lappendeken van barrières, zandplaten, slikken en schorren, gevormd door het samenspel van getijden en golven. Hoewel de onderliggende geologie en de hydrodynamische omstandigheden van de Waddeneilanden en Testerep verschillend zijn, moet het landschappelijke uitzicht van de oude Belgische kust zeer vergelijkbaar zijn geweest met de huidige Waddenkust.
Terwijl Testerep wegebde, nam de Stroombank zijn vorm aan
Tussen de 3de en 8ste eeuw n. Chr. begon het zeewaartse deel van het Testerep barrière-eiland te eroderen. De oorzaak van Testereps verdwijning is nog onduidelijk. Mogelijke verklaringen lopen uiteen van veranderingen in intensiteit van stormen en wijzigingen in het zeespiegelniveau tot verschuivingen in de aanvoer van sediment door menselijke activiteiten. Rond 700 n.Chr. begon de Stroombank zich geleidelijk te vormen – evenwijdig aan de huidige kustlijn – en dat op de plaats van het verdwijnende eiland. Uit het geologische onderzoek blijkt dat er ook al rond 1200 n.Chr. duidelijke sporen van kusterosie op Testerep te zien waren, bijvoorbeeld waar de afzettingen van de vroegere getijdengeulen bij Nieuwpoort zijn afgesneden.
Soetkin Vervust, coördinator van het Testerep-project:
“Onze resultaten wijzen erop dat het centrale deel van de Belgische kust waarschijnlijk gedurende duizenden jaren zandeilanden telde, waarvan Testerep er een was. Door in beeld te brengen wat zich onder de zeebodem bevindt en de zand- en veenlagen te dateren, kunnen we de ontbrekende pagina’s in de kustgeschiedenis invullen, rekening houdend met wat we nog niet weten.”
Reconstructiekaart van de vermoedelijke kustlijn van Testerep zo’n 6000 jaar geleden. De huidige kustlijn is als zwarte lijn aangegeven.
Onder de zeebodem kijken: geluid, kernen en licht-datering
Het team van mariene wetenschappers, archeologen en modelleurs gebruikte hoge-resolutie akoestische beeldvorming (op geluid gebaseerde zeebodemscans), sedimentkernen (gelaagde monsters uit de zeebodem), radiokoolstofdatering en luminescentiedatering (een licht-gebaseerde methode die onthult wanneer zandkorrels voor het laatst daglicht zagen) om het vroegere eiland Testerep en de Stroombank te bestuderen.
Over het Testerep-project
Deze studie maakt deel uit van ‘TESTEREP: De evolutie van het Vlaamse kustlandschap (5000 BP–nu) – Testerep gereconstrueerd voor beleidsmakers en het brede publiek’, een Strategisch Basisonderzoek (SBO) gefinancierd door het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek – Vlaanderen (FWO). Het liep van 1 oktober 2021 tot en met 30 september 2025. Het project focuste op de vroegere Testerep-eilandzone tussen Nieuwpoort en Oostende, waarvan het zuidelijke deel uitgroeide tot de huidige polders en het strand, terwijl het noordelijke deel – inclusief het middeleeuwse Oostende – verdronk in zee. Onderzoekers van VUB, VLIZ en KU Leuven integreerden bestaande gegevens over natuurlijke elementen (zoals getijdengeulen) en menselijke ingrepen (zoals dijken) met nieuwe data op land en op zee; HOWEST DAE vertaalde de wetenschap naar visualisaties en communicatiemateriaal. Meer info over het project vind je op https://testerep-project.be/nl.
Op woensdag 5 november 2025 werden de projectresultaten voorgesteld aan diverse belanghebbenden uit het beleid en het bedrijfsleven, in Silt in Middelkerke. De projectpartners blikten terug op wat we leerden over het ontstaan van onze kust, gaven een kijkje achter de schermen van het onderzoek en gingen in gesprek met betrokkenen over de verschillende valorisatie- en outreachtrajecten.
Meer info over project Testerep
